De keerzijde van perfectionisme

Goed is goed genoeg. Denk je nu: prima, maar niet voor mij. Dan kamp je misschien met een obsessieve vorm van perfectionisme: je bent nooit tevreden en streeft onmogelijke, hoge doelen na.

Het streven naar perfectie kan je motiveren om het beste uit jezelf te halen. Een bepaalde mate van perfectionisme is dus zeker niet verkeerd. Maar als je nooit tevreden bent, altijd aan het ploeteren bent of juist volledig lamslaat en in de passiviteit schiet, dan werkt perfectionisme tegen je.

Twee soorten
Er zijn twee soorten doorgeschoten perfectionisten. Ik noem ze:

1. De ploeteraar
2. De uitsteller

De ploeteraar
De ploeteraar werkt extreem hard en eist dat ook van zijn omgeving. Hij is zelden of nooit tevreden en is zeer zuinig met het uitdelen van complimenten. Anderzijds zal hij elke kans aangrijpen om kritiek te geven. Zelf ontspringt hij de dans overigens niet, hoe goed hij ook heeft gepresteerd. Genadeloos en hard wijst zijn innerlijke rechter hem op elke gemaakte fout en tekortkoming.

'Dat doe ik wel'
Als hij ook maar een moment denkt dat een ander minder presteert dan hij, dan zal hij het werk over willen nemen. Ploeterende perfectionisten zijn dus slecht in delegeren en samenwerken. Ze hebben weinig vertrouwen in de vaardigheden van anderen en doen al het werk het liefste zelf. Daardoor nemen ploeterende perfectionisten vaak te veel hooi op hun vork en raken ze oververmoeid en onrustig.

De uitsteller
Daartegenover hebben we de uitsteller. Een uitsteller trekt juist geen verantwoordelijkheden naar zich toe, neemt weinig initiatieven, doet zichzelf kleiner voor dan hij is en heeft altijd een goede reden om niet ergens aan te beginnen. Daardoor wil hij falen voorkomen. Immers, als hij het niet probeert, dan kan hij ook niet falen. Als hij wel ergens aan begint, dan komt het nooit af. Want... Het kan altijd beter, mooier of krachtiger...

Ook hier is sprake van strengheid. Het werk is nooit goed genoeg en daardoor ben je zelf ook niet goed genoeg. Omdat je uitstelt om iets af te maken of juist nergens aan begint, verval je ook nog eens in zelfverwijt.

De oorzaak: angst
Ploeteren of uitstellen. Welk gedrag je als obsessieve perfectionist ook vertoont, de onderliggende oorzaak is hetzelfde: angst. Je hebt angst om te falen. Je bent bang om de controle te verliezen en je bent angstig om niet de waardering te krijgen die je wilt. Of dat nou op gebied van prestaties is, je werk, uiterlijk of relaties, obsessief perfectionisme kan overal de kop opsteken en staat meestal niet in verhouding tot het daadwerkelijk gevaar.

Het werkt niet!
Het irritante is ook nog eens dat het obsessieve, perfectionistische gedrag niet werkt. De angst om te falen leidt vaak tot (meer) fouten. Angst om de controle te verliezen leidt juist tot controleverlies. Je krampachtige tactiek om waardering te krijgen wakkert kritiek van anderen en van jezelf aan. Kortom: je wilt je beter voelen, maar bereikt het tegenovergestelde. Je voelt je alleen maar onzekerder en waardelozer.

Wat nu?
Niemand vindt het leuk om fouten te maken. Veel mensen hebben behoefte aan een bepaalde mate van controle. En waardering willen, dat is heel menselijk. Dus deze angsten volledig deleten is niet realistisch. Wél kun je kijken naar je maatstaven, normen en waarden. Zijn die wel realistisch genoeg?

Een paar tips:
- Iedereen maakt fouten. Zie een fout dus niet als falen maar als iets menselijks en als een kans om te groeien.

- Laat je gevoel van tevredenheid niet alleen afhangen van het resultaat, maar ook van je inzet.

- Veel mensen hebben de neiging om vooral te kijken naar fouten en dingen die niet goed zijn gegaan. Zie en waardeer vooral de dingen die je WEL hebt bereikt.

- Stop met jezelf vergelijken met anderen. Een ander heeft een andere geschiedenis, andere talenten, andere omstandigheden. De enige eerlijke vergelijking is de vergelijking met jezelf. Welke ontwikkeling heb jij doorgemaakt?

- Ben je een uitstellende perfectionist, stap dan in de doemodus en uit je hoofd. Zorg voor regelmaat en orde, stop met uitstellen en laat je niet verleiden tot excuses.

- Hoe hard je ook je best doet, iedereen heeft toch wel een mening over je. Het is een onmogelijke taak om iedereen tevreden te stellen. Dus kun je daar maar beter mee stoppen!